Aan de wieg van een yerzetskrant
Willlemien Satter (91) was ooggetuige van de aanloop naar de oprichting van dagblad Trouw. Vandaag precies 71 jaar geleden werd de krant opgericht.
Meindert van der Kaaij
Het waren flarden van zinnen die zij als 22-jarige vrouw helemaal niet had mogen opvangen op die ja-nuaridag in 1943. Willemien Satter hoorde jets over het oprichten van een `nieuwe krant'. Dat er 'onenig-heid was met VN' (de illegale krant Vrij Nederland). Ze ziet nog hoe verzetsman Cor van der Hooft met een stapeltje papier bij haar in de keuken stond: 'zo gaan we het doen'. Willemien Satter is inmiddels 91, maar die lang vervlogen oorlogsjaren staan nog in haar geheugen gegrift. Zij was een dochter van Hendrik Satter, ogenschijnlijk een gewone boer uit Sinderen, een dorp onder de rook van Varsseveld. Maar zijn boerderij groeide in de bezet-tingsjaren uit tot een belangrijk centrum van het verzet. De allereerste vergadering van de LO (Landelijke Organisatie voor onderduikers) werd daar gehouden, maar ook de verzetskrant Trouw vergaderde daar geregeld.
De moeder van Willemien over-leed in 1938 en zij, als oudste doch-ter, kreeg de zorg voor het gezin met zeven kinderen op haar schouders. Zij zag veel kopstukken uit het Nederlandse verzet komen en gaan. Soms bleven zij slapen, maar er werd altijd gegeten, want zij kwamen van ver en een stevige maaltijd kon iedereen wel gebruiken. Willemien moest ervoor zorgen.
"Zo kwam het dat ik het nodige opving van de zaken die zij met el-kaar bespraken", zegt mevrouw Sat-ter. "Ik mocht dat natuurlijk niet horen. Als ik zou worden opgepakt was het beter dat ik zo weinig mo-gelijk wist, dan kon ik ook niet doorslaan. Maar ik was natuurlijk heel nieuwsgierig en zo jong als ik was, begreep ik wel dat het ging om zaken van leven en dood."
Zo was Willemien ook ooggetuige van de aanloop naar de geboorte van Trouw, begin januari 1943. In die tijd waren een aantal medewerkers van Vrij Nederland ontevreden over de koers van hoofdredacteur Henk van Randwijk. Zij wilden een krant met een uitgesproken christelijk geluid.
Een van die mensen was Cor van der Hooft die toen in de keuken bij Willemien stond. In de boerderij waren ook haar oudste broer Jo en nog twee of drie anderen aanwezig, maar ze weet niet meer honderd procent zeker wie dat waren. De kans dat de latere Trouw-hoofdredacteur Bruins Slot een van hen was, is groot. Ze weet zeker dat Cor van der Hooft zei dat de anderen snel naar Gezina van der Molen zouden gaan. "Hij zei toen: 'Zij is er heel geschikt voor'."
Op dertig januari 1943, vandaag 71 jaar geleden, werd in het huis van Gezina van der Molen in Aerdenhout het illegale blad Trouw officieel opgericht. Vanaf dat moment kwam, zoals gezegd, de top van Trouw regelmatig voor vergaderingen in de boerderij in Sinderen over de vloer.
Bruins Slot, Wim Speelman, Smal-lenbroek, Van Ruller en Willem Santema, mevrouw Satter kende ze allemaal. Bruins Slot had haar vader Hendrik gevraagd of zij de vergade-ringen in zijn boerderij mochten beleggen. Aanvankelijk voelde Hen-drik er weinig voor om elke keer zoveel mensen in huis te hebben, hij had immers een groot gezin.
Toch ging hij ermee akkoord. Zijn oudste zoon Jo zat al snel tot aan zijn nek in het Trouw-werk. De boerderij was een doorgangshuis van waaruit piloten, onderduikers, verzets- en Trouw-mensen verder werden geleid naar andere onderkomens. Willemien kan niet bij benadering zeggen hoeveel mensen zij destijds van een maaltijd heeft voorzien.
Haar verloofde Anne Schaap kwam geregeld op de boerderij. Hij stond bekend als 'de Jodenman' en schrok er niet voor terug om gezochte mensen bij daglicht met de fiets naar andere adressen te brengen.
Willemien was ook getuige van een van de meest bijzondere momenten in de Nederlandse persgeschiedenis. Via via kreeg Cor van der Hooft op 25 maart 1943 een verslag in handen van de SS'er Kurt Gerstein, die uit wanhoop zeer gedetailleerd beschreef wat er écht aan de hand was in concentratiekampen. Trouw had de primeur van de Holocaust in handen.
Met haar vinger wijst Willemien Satter op een luchtfoto van de boer-derij aan waar Van der Hooft en haar broer Jo stonden toen zij over dit verslag spraken. "Zij wisten niet wat zij ermee aan moesten. Ik hoor-de ze een paar keer 'ongelooflijk' zeggen. Zij dachten dat het mis-schien een valstrik was. Was de schrijver te vertrouwen en zo ja, waren hij en zijn gezin in veiligheid, want hij kwam in het verslag zeer herkenbaar naar voren. Uiteindelijk hoorde ik Jo zeggen: 'berg
het maar op in het kippenhok'." Daar heeft het document onder een dakpan de oorlog overleefd. De boerderij was tijdens de bevrijding in brand gevlogen, daar was niets meer van over. Maar het kippenhok bleef onbeschadigd.
Original Source
